7.1   Het landschap in hoofdlijnen
 

Vlakken in het landschap
De gemeente Epe strekt zich uit van de hoge en droge zandgronden van de Veluwe, tot aan de natte rivierklei van de IJssel. Daartussen bevindt zich een nat broekpoldergebied met weteringen en een overgangsgebied, dat zich kenmerkt door een grote diversiteit aan landschappen en bebouwingsvormen. De Veluwe is besloten bos met weinig bebouwing. In het bosgebied van de Veluwe bevinden zich de landgoederen Tongeren en Welna. Bijzondere openingen in het dichte Veluwse landschap zijn voorts de twee enken bij de historische buurtschappen Gortel en Niersen. Ook zijn er verschillende recreatiecomplexen in het bos gesitueerd, zoals Rabbit Hill en Jagerstee. Enkele uitlopers van de Veluwe zijn dichter bebouwd, en eveneens voornamelijk recreatief in gebruik. Dit is het geval bij Wissel en Schaveren. Ten noorden van Epe en achter de rotonde van de N309 en de N795 liggen tenslotte twee villawijken in het bos. Het landschap in het overgangsgebied wordt gekenmerkt door de vele beken. Daarnaast ligt er een groot aantal enken. Dit zijn oude bouwlanden met een open karakter, die aan de randen bebouwd zijn. Dan zijn er aan de rand van de Veluwe kleine ontgonnen veengebieden, zoals Tongerensche Veen,
Wisselsche Veen en Pollensche Veen, met een vlak open landschap, een grote maat en rechte wegen en waterlopen. Verspreid over het gehele gebied ligt over het algemeen agrarische bebouwing, veelal geclusterd in buurtschappen. Kenmerkend voor deze regio zijn de hallehuisboerderijen.

Grotere nederzettingen liggen aan de rand van de Veluwe, aan de hoofdroute die in noord-zuidrichting langs het natuurgebied loopt. Drie van de vier kernen in de gemeente, Epe, Vaassen en Emst liggen aan deze ‘Dorpenweg’. Tenslotte behoren de ten oosten van het Apeldoorns Kanaal wat hoger gelegen oude bouwlanden met de kern Oene tot het overgangsgebied. Deze liggen temidden van het weteringengebied. Hier kenmerkt de verkaveling zich door een minder rechtlijnige structuur dan in de natte broekpolder. Het weteringengebied ligt tussen het Apeldoorns Kanaal en de IJsseldijk in het oosten. De verkaveling heeft voornamelijk een strakke, rechthoekige structuur. De kavels strekken zich evenwijdig aan elkaar uit tussen de weteringen. In dit gebied ligt alleen verspreide agrarische bebouwing. Tussen de Nieuwe Wetering en het Apeldoorns Kanaal is de verkaveling minder rechthoekig. Hier is de agrarische bebouwing meer geclusterd. Het rivierkleilandschap kenmerkt zich door een nog grotere openheid en minder bebouwing dan in het weteringengebied het geval is. De aangrenzende IJsseldijk ligt op een oeverwal. Aan de dijk zijn enkele boerderijen gesitueerd. Daarachter liggen de uiterwaarden en de IJssel. Hier bevindt zich geen bebouwing.

Lijnen in het landschap
Aan de rand van het Veluwemassief bevinden zich in de gemeente Epe verscheidene sprengen, met relatief schoon kwelwater. Dit water komt via een aantal beken, zoals de Nijmolensche Beek, de Smallertsche Beek en de Verloren Beek uit op de Grift. Deze vormt samen met het Apeldoorns Kanaal een belangrijke scheiding in het landschap. De relatief droge en hoger gelegen zandgronden worden hier gescheiden van de nattere en lagere broekpolders en uiterwaarden van de IJssel. De beken lopen overwegend in westoostrichting, terwijl de weteringen, die de structuur van het westelijk gelegen polder-landschap bepalen, juist van zuid naar noord lopen. Aan de oostgrens van de gemeente stroomt tenslotte de IJssel met parallel daaraan de IJsseldijk.

De snelweg A50 ligt autonoom in het landschap en heeft geen relatie met de onderliggende landschappelijke structuur. De weg doorsnijdt de gemeente Epe in noord-zuidrichting, loopt langs de Grift en het Apeldoorns Kanaal en kruist deze ter hoogte van Emst. De snelweg heeft twee afslagen in de gemeente, bij Epe en bij Vaassen. Bij Vaassen takt de Eekterweg direct aan op de ‘Dorpenweg’, bij Epe loopt de N309 ten zuiden van de kern richting Veluwe. Tenslotte is de voormalige spoorlijn nog zichtbaar in het landschap. Met name buiten de kernen is deze lijn als recreatieve fietsroutes in gebruik.