29.29.4   Het ruimtelijk karakter van Waalre: de bovenlaag
 

De gemeente Waalre heeft een totale oppervlakte van ongeveer 2.219 hectare en er wonen 16.482 inwoners. De gemeente heeft twee grotere kernen; Aalst en Waalre. Aan de noordzijde wordt de gemeente begrensd door de A2 en de gemeente Eindhoven. Aan de westkant stroomt de Dommel van België naar Den Bosch en ten oosten strekt zich De Groote Heide en het Leenderbos uit; een groot bos en heidegebied. Aan de zuidzijde grenst de gemeente Waalre aan de gemeente Valkenswaard waarmee zij verbonden is via de N69. De gemeente heeft een landelijk, groen karakter door de vele bos- en natuurgebieden en het open Kempische landschap.

Lagenbenadering
De gebiedsanalyse van de gemeente Waalre is opgezet volgens de lagenbenadering. Voor het opbouwen van een toekomstvisie is het nodig duidelijkheid te krijgen over hoe de gemeente er ruimtelijk voorstaat: hoe is de gemeente opgebouwd, hoe is dat zo gekomen, welke kwaliteiten kent de gemeente, en op welke wijze kunnen deze kwaliteiten worden benut? 
Dit geschiedt via de lagenbenadering waarbij de bevindingen vanuit de analyse worden beschreven in drie lagen, namelijk de onderlaag, de middelste laag en de bovenste laag.
In de onderlaag wordt gekeken naar de ondergrond, zoals de bodem, geomorfologie, water, ecologie en cultuurhistorie. In de middelste laag wordt beschreven welke infrastructuur aanwezig is. Bij de bovenste laag, occupatie, wordt gekeken naar alle invloeden van de mens op het landschap. Deze drie lagen staan in constante verbinding met elkaar en richten zich op elkaars waarden en kwaliteiten.

De bovenste laag: Occupatie
De bovenste laag bevat het mozaïek van de functies in het gebied, het gebruik. Dit wordt bepaald door de verschillende typen gebruikers en door de elementen uit de beide andere lagen: het onderliggende natuurlijke systeem, de cultuurhistorische ontwikkelingen en de aanwezige netwerken. De bovenste laag omvat onder meer de functies, landbouw, wonen, werken, voorzieningen, recreatie en toerisme. Hieronder is de analysekaart opgenomen, daarna een korte beschrijving

 

Landbouw
Het grootste gedeelte van de gemeente bestaat uit landbouwgebied en natuurgebieden. In 2010 waren er in totaal 28 landbouwbedrijven in de gemeente Waalre, die samen een grondgebruik hadden van 57.938 areaal oppervlakte. Van de agrarische bedrijven in Waalre heeft 71% als hoofdtype veeteelt, en 19% als hoofdtype gewassen. De andere 10 % heeft een combinatie van beide. Hieruit komt naar voren dat het aandeel akkerbouw relatief beperkt is. Bedrijven met graasdieren (rundvee, varkens en geiten) komen relatief veel voor.

Recreatie en toerisme
Door de bos- en natuurgebieden en het halfopen karakter van het Kempenlandschap heeft de gemeente Waalre een groen karakter. De natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten van het buitengebied, de aanwezige cultuurhistorische elementen en de langzaamverkeersverbinding maken dat de gemeente aantrekkelijk is voor recreatie en toerisme.
Er wordt dan ook veel gefietst en gewandeld op de fiets-, wandel- en ruiterpaden in de gemeente. Verder richten de andere recreatieactiviteiten zich met name op dagrecreatie zoals speeltuinen, het Waalres museum en de verschillende bezienswaardigheden. Zo staat buurtschap Loon met z’n langgevelboerderijen op de Rijksmonumentenlijst en kan er bij de oude watermolen “De Volmolen” op de Dommel gekanood worden. De mogelijkheden voor verblijfsrecreatie in de gemeente zijn vrij beperkt. Ten noorden van het Leenderbos is een natuurkampeerterrein. Net over de gemeentegrens heen zit camping De Volmolen die zowel dag- als verblijfsrecreatie aanbiedt. Verder ligt ten oosten van de N69 richting Valkenswaard een golfterrein. De gemeente Waalre telt 31 horecabedrijven oftewel 18,8 bedrijven per 10.000 inwoners. In de provincie Noord Brabant ligt dit cijfer op 25,1 bedrijven per 10.000 inwoners en voor Nederland is dit cijfer op 25,8. In Waalre zijn dus relatief weinig horecabedrijven.

Voorzieningen
In de beide kernen Waalre-dorp en Aalst is sprake van een centrumgebied waar voorzieningen zijn geclusterd. Het gaat dan met name om winkelvoorzieningen die gericht zijn op de dagelijkse boodschappen. Voor alle niet-dagelijkse winkelvoorzieningen kunnen de inwoners van de gemeente Waalre naar het dichtbij gelegen Eindhoven.
In Waalre wonen rond de 1580 schoolgaande kinderen tussen de 4 en de 12 jaar oud. In elke kern is basisonderwijs aanwezig, waarbij gekozen kan worden uit vijf basisscholen; St Christoffel, OBS Ekenrooi, De Meent, De Drijfveer en De Wilderen. Verder wordt een nieuwe school ontwikkeld, namelijk de brede school die een netwerk van voorzieningen zal gaan vormen. De brede school werkt samen met andere organisaties, zoals kinderopvang, welzijninstellingen, peuterspeelzalen, bibliotheken en instellingen voor sport en cultuur. Voor voortgezet onderwijs zijn in de omliggende kernen mogelijkheden.
Er zijn verschillende sportvoorzieningen in de gemeente Waalre. Er zijn meerdere sportverenigingen en in elke kern is een buitensportcomplex aanwezig waar sporten beoefend kunnen worden. Daarnaast zijn er ook nog sporthallen en een tennisveldcomplex.

Bedrijvigheid
Naast de bedrijvigheid op het gebied van landbouw, zijn er enkele bedrijventerreinen. In totaal zijn in de gemeente drie bedrijventerreinen; De Voldijn, park Diepenvoorde en ’t Broek. Qua vestigingen is er afgelopen jaren een groei geconstateerd van bijna 1.200 vestigingen in 2008 naar 1.385 vestigingen in 2010. De groei heeft met name in de zakelijke dienstverlening en gezondheids- en welzijnszorg plaatsgevonden. Toch is in vergelijking met zuidoost-Brabant de werkgelegenheid in Waalre over het algemeen lager. Dit betekent dat er relatief veel inwoners buiten de gemeente werkzaam zijn. De meeste bedrijven in de gemeente Waalre betreffen kleinschalige zakelijke dienstverlening, het aandeel van vestigingen en werkzame personen bedraagt hierin bijna 40%. Het aandeel van de werkzame personen in de industrie ligt in Waalre lager dan in Zuidoost-Brabant.

Ruimtelijke structuur van de kernen / wonen
In 1923 werden de voorheen zelfstandige kernen Aalst en Waalre samengevoegd tot een gemeente. De huidige opbouw van de kernen is gegroeid op basis van het landschap en andere ontwikkelingen zoals de aanleg van provinciale wegen en veranderde planologische inzichten.
Zoals genoemd kenmerkt Waarle zich door de radiale structuur, waarbij opvalt dat de ligging van het centrum centraal in het dorp is gebleven. Door beperkte industrialisatie is het landschappelijke karakter van de kern bewaard gebleven. Een terugkerend beeld is het esdorpenlandschap waarbij de oude boerderijen rond een brink zijn gelegen. Mooie voorbeelden hiervan zijn de beschermde dorpsgezichten van de buurtschappen ’t Loon en Heikant. Ook het centrum van Waalre-dorp ligt rondom zo’n brink. In Waalre is de verdeling van stedenbouwkundige eenheden nog te herkennen. Na de historische bebouwingslinten van Loon en Waarle-dorp, volgt de vooroorlogse bebouwing, die zich kenmerkt door een ruime opzet. Vervolgens de naoorlogse bebouwing waaruit waalre voor het grootste gedeelte bestaat. De uitbreidingen die er door de jaren heen zijn gekomen liggen rondom de oude kern. Dit heeft ervoor onder andere voor gezorgd dat Waalre haar dorpse uitstraling heeft behouden.

Aalst heeft zich vanuit een aantal linten ontwikkeld. De historische bebouwingslinten zijn vooral nog terug te vinden bij Het Laareind, Ekenrooi en Achtereind, waar vroeger vele boerderijen in de oude buurtschappen stonden. Deze cultuurhistorische radiale structuur is radicaal doorbroken met de komst van de Eindhovense weg. Een andere doorsnijding van Aalst wordt veroorzaakt door een ecologische zone met daarin de beek de Tongelreep. Ook de kern wordt in tweeën gedeeld door de Eindhovenseweg. Deze weg heeft een grote invloed gehad op de ontwikkeling van Aalst, doordat er ook gebouwd langs de weg. Langs de oudere wegen heeft bedrijvenontwikkeling plaats gevonden. Daardoor hebben de oudere wijken een meer gemengd karakter gekregen. Naast de invloed die de N69 heeft gehad, is ook door de ligging van Aalst ten opzichte van Eindhoven het karakter van het dorp veranderd.
Er is vooroorlogse bebouwing met de tuindorpen (Philipsdorp) en een grote hoeveelheid openbare ruimte. De naoorlogse bebouwing is terug te vinden de uitbreiding in Ekenrooi oost en de bosvilla’s. De uitstraling van Aalst is door de manier van uitbreiden veel stedelijker geworden dan de uitstraling van Waalre. Van de vroegere typische plattelandsfeer is bijna niets meer over.

- klik hier voor de analyse van de onderlaag (onderdeel 29.29.6)
- klik hier voor de analyse van de middelste laag (onderdeel 29.29.5)

Bronnen

Bronnen GIS;
GIS data, provincie Noord-Brabant, (2011). http://www.provinciaalgeoregister.nl/georegister/