2.2   Ambitie op het gebied van landschap
 

We zijn trots op onze exclusieve, authentieke waarden. Maar we zijn ook trots op het dynamisch karakter van ons gebied. We zetten ons als gemeente er extra voor in om daar waar mogelijk, bij te dragen aan een versterking van de landschappelijke kwaliteit. Dit willen we doen, samen met de betrokken partijen en eigenaren, door te werken aan: 

  1. Versterken kenmerken en contrasten, waardoor het groene en dorpse karakter benadrukt wordt. Ingezet wordt op de kernwaarden authentiek, exclusief en dynamisch. Beoogd wordt het vergroten van de beleefbaarheid van deze kernwaarden.
  2. Voor de kernen ligt het accent bij het voorkomen en beperken van de verstening; het groen moet de kernen ingetrokken worden en waar mogelijk de cultuurhistorische elementen versterkt.
  3. Het gericht mogelijk maken van dynamiek door gebiedsgericht maatwerk aan te bieden - verbreding als kans.
  4. Behoud en waar mogelijk versterken en herstel van het watersysteem (kreekherstel). 

Deze hoofdkeuzen worden hierna verder uitgewerkt. Voor toelichting en achterliggende onderzoeken verwijzen we graag naar onderliggende beleidsdocumenten.

   

Ad 1. Versterken kwaliteiten / kenmerken en contrasten en vergroten beleefbaarheid
Naast behoud, streven we naar het versterken van die kwaliteiten waar mogelijk. We zien hierin ook een belangrijke rol en verantwoordelijkheid voor de partijen en burgers in de samenleving. Belangrijkste ingredienten van de kwaliteitsslag die we beogen voor het buitengebied:

  1. Versterken van de kenmerken van de vijf onderscheiden landschapstypen :
       - Beekdalen van Dommel en Tongelreep    ;
       - Bosgordels tussen Aalst en Waalre en Aalst-oost;
       - Cultuurhistorisch landschap;
       - De kernen Aalst en Waalre;
       - Jonge ontginningen    .
    Dit kan door de schaalverschillen te versterken en de verschillen nat/droog aan te zetten.
  2. Vergroten van het areaal heide, bos en natte natuur
    Om de landschappelijke verschillen te versterken en de oppervlakte droge natuur te vergroten worden op plaatsen bestaande heidegebiedjes met elkaar verbonden en uitgebreid tot één groot heidegebied. In het vergrote heidegebied worden verschillende laagtes aangebracht die bij natte omstandigheden vol kunnen staan met water. Hierdoor ontstaat er variatie in droge en vochtige heide. Het vergroten van de heide gaat ten koste van een kleine hoeveelheid bos van matige kwaliteit (hakhout van Amerikaanse Eik) wat elders wordt gecompenseerd met structuurrijk bos van inheemse houtsoorten. Verder zal een deel van het landbouwgebied worden omgevormd naar heide. Tevens worden langs de A2/A67 forse percelen bos geplant waarmee het bestaande bos tussen Waalre en Aalst wordt verbonden met het bos en de natuur langs de Dommel. Een deel hiervan is compensatie voor bos dat elders verloren gaat.
  3. Verbeteren van de routestructuur voor wandelaars en fietsers. Door fiets- en wandelroutes te verknopen ontstaat een sluitend netwerk aan verbindingslijnen. Deze lijnen dienen niet uitsluitend binnen, maar uitdrukkelijk ook buiten de gemeentegrens hun vervolg te krijgen. Hierdoor kunnen de kwaliteiten beter beleefd worden door niet alleen mensen uit onze gemeente, maar ook van daarbuiten. We zijn trots op ons landschap, dat willen we sterker uitdragen en delen met anderen.
  4. Het vergroten van de belevingswaarde en het beter beleefbaar maken van het landschap, vraagt niet alleen om een goede routestructuur, maar ook om aandacht voor een hoog kwaliteitsniveau van de landschappelijke inpassing op verschillende niveaus bij iedere ontwikkeling. Dus niet alleen aandacht voor kwaliteit op het perceel zelf, maar ook op het locatieniveau (directe omgeving) en op structuurniveau (bijvoorbeeld aanzicht vanaf structuren op afstand van de ontwikkeling). Wanneer op perceels-, locatie- en structuurniveau door de initiatiefnemer geen goede landschappelijke inpassing geborgd kan worden, dan moeten hierover afspraken gemaakt worden met ons als gemeente en bijvoorbeeld een bijdrage betaald worden. Met die bijdrage verricht de gemeente Waalre in de omgeving van de ontwikkelingslocatie de noodzakelijke kwaliteitsimpuls. Op deze wijze geven we als gemeente Waalre invulling aan de door de provincie gevraagde ' kwaliteitsimpuls landschapsversterking'  gekoppeld aan ieder initiatief (zie ook de uitvoeringsparagraaf, onderdeel 8).     

   

Ad 2. Voor de dorpen: voorkomen verstening en versterken identiteit 
Ook voor de dorpen staat behoud en versterking voorop. De eigen identiteit van Waalre en van Aalst moet gekoesterd worden: Waalre als een kempisch dorp met de kenmerkende hoevestructuur in het omringende buitengebied en Aalst als een meer moderne dynamische woon- en werkkern nabij natuurgebieden. Dit kan door het voorkomen van verdere verstening en het behoud van de bestaande groenstructuur (waaronder ook de kleinere solitaire groene plekken). Het is van belang om meer tot een verweving te komen van het buitengebied en de kern, dit kan door het naar binnen laten doorvloeien van de groenstructuur langs de historische (lanen)structuren en het (gekoppeld aan ontwikkelingen en onderhoudsactiviteiten) het versterken van deze historische structuren met bijvoorbeeld bomen en vormgeving en materiaalgebruik van de gebouwen langs die structuren. 

Binnen de dorpen signaleren we een aantal locaties en gebieden waar ofwel een kwaliteitsimpuls noodzakelijk is vanuit een situatie van afnemende belevings-/gebruikswaarde, ofwel een kwaliteitsimpuls wenselijk is vanuit de stuwende kracht (toekomstwaarde) van dat gebied voor het gehele dorp. Daarnaast zijn er een aantal gebieden waar (her)ontwikkeling / transformatie aan de orde is, in verband met beeindiging van de voormalige functie. Voorbeelden van dergelijke gebieden / locaties zijn: 

Centrum Waalre-dorp.
Dit vormt een belangrijke stuwende kracht gebied voor de gemeente. Structureel aandacht voor en (met betrokkenen) investeren in kwaliteit is dus van belang. Recentelijk hebben we hiervoor de Centrumvisie Waalre-dorp vastgesteld. Deze visie is gericht op het bieden van een dorpshart voor Waalre-dorp, welke volop ruimte biedt aan ontmoeting en daarmee een centrum is voor alle inwoners en bezoekers van de dorpskern. Daarnaast richt deze zich op het behouden van een sterk centrumgebied, met voldoende winkels voor de dagelijkse boodschappen. Samenhang van het gebied staat voorop: tussen openbare ruimte, parkeren en de daaraan liggende centrumfuncties. Deze centrumvisie is het sturend kader voor de (beleids)ontwikkelingen in het centrum.  Elementen uit deze centrumvisie zijn het ' oprekken van de groene sfeer van de markt', ' versterken van de kwaliteit van de detailhandelsstructuur', ' zoneren van het parkeren en een goede bereikbaarheid', ' authenticiteit als leidraad' en ' ruimte bieden aan sociaal-maatschappelijke en culturele activiteiten in het hart'. Een belangrijke kans voor het centrumgebied van Waalre-dorp is de verplaatsing van het garagebedrijf naar de 'tuincentrumlocatie' direct ten noorden van Waalre-dorp. Dan ontstaat er een enorme impuls voor het realiseren van voldoende parkeermogelijkheid, een versterking van de structuur en het toevoegen van woningen en ruimte voor (commerciële) voorzieningen.

Centrum Aalst en steunpunt Voldijn
Ook voor het centrumgebied van Aalst geldt dat dit een belangrijke stuwende kracht vormt voor het gehele dorp. Hier ontstaat een grote impuls voor kwaliteitsversterking als gevolg van het afwaarderen van de N69 door het dorp. Momenteel is het winkelgebied enigszins verspreid, dit is een gemiste kans: door een clustering kunnen de winkels elkaar versterken en kan gezamenlijk gewerkt worden aan een kwaliteitsimpuls van het compacte centrumgebied. In de afgelopen periode hebben we de uitspraak gedaan dat het wenselijk is, de supermarkt uit het winkelcentrum Voldijn te verplaatsen naar Het Hof. De gedachten hierover zijn echter gewijzigd: ook voor Aalst noord is een supermarkt in de nabijheid belangrijk voor een hoogwaardig woon- en leefklimaat. Het winkelsteunpunt Voldijn blijft behouden. Voor het centrum van Aalst (Den Hof) wordt momenteel onderzocht of versterking mogelijk is door toevoeging van winkels als Hema en aanvullende branches in het middensegment en specialistische lokale winkels. 


Kaartbeeld ontwikkelscenario onderzoek Seinpost Den Hof...volop kansen!

Andere voorbeelden van projectlocaties / locaties met aandacht voor kwaliteit:

  • Locatie basisschool De Wilderen: nieuwbouw op dezelfde locatie. Gecombineerd hiermee kan een kwaliteitsimpuls ook voor het omliggende gebied bereikt worden. Bij het thema voorzieningen wordt op de onderwijsfunctie verder ingegaan. 
  • Locaties Zorgcentrum De Hoevenakker en 't Laar: ook hier ligt een opgave voor (ver)nieuwbouw van de huidige gebouwen. Gekoppeld hieraan dient een kwaliteitsverbetereing bereikt te worden in uitstraling van de complexen en de inpassing in de omgeving. Als gemeente hebben we als ambitie dat beide dorpen een dergelijke voorziening dienen te hebben.   
  • Op het bedrijventerrein Voldijn liggen een aantal locaties braak. Momenteel onderzoeken we de wenselijke ontwikkelingsrichting voor dit gebied. Uitgangspunt is dat we ook naar de toekomst toe in ieder geval voldoende ruimte voor ook lokale bedrijvigheid willen bieden op een bedrijventerrein in de gemeente. Bedrijventerrein Voldijn is hiervoor het meest geschikt. Omdat er voldoende ruimte op dit moment reeds braak ligt, denken we momenteel aan een gedeeltelijke ontwikkeling met woonwerkeenheden, als overgangszone naar het woongebied. 
  • De voormalige schoollocatie in Ekenrooi, hier is een kwaliteitsimpuls nodig, waarbij het gebied in samenhang bekeken moet worden met de locatie van De Pracht. De daar nabij gelegen boerderij moet in ieder geval in de toekomst beter tot zijn recht komen. Voor de voormalige schoollocatie zelf wordt momenteel gedacht aan een CPO ontwikkeling voor senioren.   
  • Verspreid door de beide kernen zijn een aantal bedrijfsactiviteiten gevestigd, waarvan voor een deel geldt dat deze beter gevestigd kunnen zijn op een bedrijventerrein. Wanneer zich een kans aandient, gaan we als gemeente in overleg met de betreffende ondernemer. Op die vrijkomende locaties, zou woningbouw een logische ontwikkeling kunnen zijn.
  • Daarnaast ligt er natuurlijk gerelateerd aan het afwaarderen van de N69 een belangrijke kans voor kwaliteitsverbetering langs het gehele tracé. De opgave is om hier, door beperkte investeringen, een groene uitstraling met het beeld van een brede laan te creëren. De inrichting moet zorgdragen voor een rustige rijstijl.   

Ad 3. Gebiedsgericht maatwerk in dynamiek, gebiedsgericht afwegingskader
Ieder deelgebied heeft zijn eigen kwaliteiten en kenmerken. Daardoor, maar ook gezien de ligging ten opzichte van bijvoorbeeld de kern, beschermde natuurgebieden en gezien de bereikbaarheid van het gebied, heeft ieder gebied zijn eigen ontwikkelingsdynamiek en andere mogelijkheden (het laadvermogen) om ontwikkelingen te accommoderen zonder dat daarmee het landschapsbeeld negatief beinvloed wordt. De kenmerken en kwaliteiten van een gebied, zijn ook bepalend voor de randvoorwaarden die aan de inpassing van een ontwikkeling gesteld worden. Bij een goede landschappelijke inpassing kijken we verder dan alleen het perceel en directe omgeving: ook op het niveau van de (sub)structuren moet er sprake zijn van een goede landschappelijke inpassing, alleen dan is een ontwikkeling positief afweegbaar (in 2.3 wordt dit verder uitgewerkt). Zoals de structuurvisiekaart (zie bijvoorbeeld het voorwoord) aangeeft, zien we een differentiatie in de verbredings- en functiewijzigingsmogelijkheden in de verschillende delen van het agrarische buitengebied. Op hoofdlijnen is deze als volgt:

  • In het gebied ten zuiden van Aalst / Ekenrooi zien we onder voorwaarden, mogelijkheden voor kleinschalige recreatieve functies, evenals landgoedontwikkeling (binnen de beleidsmatig op het niveau van de hogere overheden vastgestelde randvoorwaarden, zoals het verplichte publiekstoegankelijke deel) en bijvoorbeeld maatschappelijke zorgfuncties. Belangrijke randvoorwaarden zijn een goede landschappelijke inpassing, exclusiviteit, versterking van de belevingswaarde van het gebied (in het bijzonder ook van het dal van de Tongelreep) en goede recreatieve paden voor langzaam verkeer, aansluitend op de recreatieve verbindingen in de omgeving (ook gemeentegrens overschrijdend). Aandachtspunten zijn het voorkomen van significante effecten op de waardevolle natuurgebieden (versnippering/doorsnijding) en een goede afwikkeling van gemotoriseerd verkeer (welke ook in de huidige situatie reeds een gevoelsmatig knelpunt vormt);
  • In het gebied ten zuiden van Waalre, zien we mogelijkheden voor verbreding en transformatie in de meer recreatief-toeristische sector, waarop ook mensen van buiten Waalre georiënteerd kunnen zijn. Gedacht kan worden aan bed & breakfast, kleinschalige campings, ' glamping', outdoor-activiteiten, fiets- en huifkarverhuur en dergelijke. Ook hier geldt dat goede (recreatieve) verbindingen van belang zijn, met een doorsteek naar de hoogwaardige fietsverbinding op het voormalige spoortracé. Net als bij het gebied Tongelreep, zijn hier een goede landschappelijke inpassing in de karakteristieke hoevestructuur, goede verkeersafwikkeling en het voorkomen van significante effecten op de natuurgebieden belangrijke uitgangspunten. 
  • Voor het agrarisch gebied ten westen van de kern Waalre tot aan de natuurzone langs de Dommel geldt dat hier gestreefd wordt naar het overwegend behoud van de agrarische functie en het faciliteren van de economische vitaliteit daarvan. We staan hiervoor open voor (verbredings)initiatieven van de ondernemers. Verbreding is mogelijk gericht op het goed economisch voort kunnen bestaan van het bedrijf. Verbreding met recreatieve elementen is ook kansrijk aanhakend op ommetjes voor de bewoners van Waalre-dorp en langs routestructuren van / naar de Volmolen. Langs de rand van Waalre-dorp vindt in kleine clusters ontwikkeling plaats conform de bekende (woningbouw)plannen. In de Gebiedsvisie Westrand Waalre is dit uitgewerkt. De opgave die we in deze Gebiedsvisie neergezet hebben voor de Westrand, is daarom ook: het veilig stellen en verder ontwikkelen van de kwaliteiten als het kleinschalige cultuurlandschap met het half natuurlijke beekdal, de oude akkergronden en fraaie buurtschappen, gecombineerd met het bieden van mogelijkheden aan nieuwe economische dragers, zodat het gebied zijn vitaliteit kan behouden. Een belangrijke voorwaarde is het tegengaan van verrommeling.


Gericht op een goede landschappelijke inpassing van de stedelijke afronding van Waalre-dorp aan de noordzijde en het creëren van een landschappelijke buffer ten opzichte van het stedelijke Eindhoven, hebben we een Gebiedsvisie Waalre Noord opgesteld, welke vertaald is in een Landschapsplan. Onderdeel daarvan is het realiseren van de Groene Mantel, een stevige landschappelijke zone waarbinnen ook in de toekomst bos- en natuurcompensatie plaatsvindt. Voor die Groene Mantel is  een specifieke visie opgesteld. 

In de zone ten noord-westen van Waalre-dorp wordt met grondeigenaren, de gemeente Eindhoven en andere (semi)overheden en ook marktpartijen, gewerkt aan een samenhangende, integrale gebiedsontwikkeling (businesscase De Hogt), waarbij groen en natuur voorop staan, maar er mogelijkheden zijn voor wonen, werken, recreatie en (zorg)voorzieningen. De Gebiedsvisie Waarle-Noord en het concept van de Groene Mantel worden als basisingrediënten hierin meegenomen.


Ad 4. Behoud en waar mogelijk versterken en herstel van het watersysteem (kreekherstel).
Aan het behoud en waar mogelijk herstel van het watersysteem werken we als gemeente Waalre nauw samen met het Waterschap De Dommel. Dit draagt mede bij aan de realisatie en versterking van de ecologische verbindingszones in de beekdalen. Het Waterschap heeft voor de beide waterlopen in onze gemeente (De Dommel en de Tongelreep) de volgende streefsituaties voor het jaar 2027 geformuleerd, welke wij als gemeentebestuur onderschrijven. Initiatieven van particulieren mogen hiermee niet in strijd zijn en bij voorkeur ertoe bijdragen dat deze streefbeelden geleidelijk bereikt worden:

Na te streven situatie voor de Dommel:
De Boven-Dommel is in 2027 een robuust en natuurlijk watersysteem met natuurlijke peilfluctuaties en inundaties in het beekdal. De natte natuurgebieden floreren weer; plaatselijk is er zelfs weer sprake van veenvorming. De Boven Dommel voldoet hier-mee aan de Europese Kaderrichtlijn Water. Negatieve effecten van inundaties op landbouw en natuurgebieden worden zoveel mogelijk voorkomen door het zoveel mogelijk afvangen van verontreinigd sediment, maar cadmium blijft de komende eeuwen aandachtspunt bij inundaties. De cultuurhistorische elementen zoals de drie watermolens en de vloeiweiden van de Plateaux maken weer integraal deel uit van het watersysteem en vormen, naast de Boven-Dommel zelf, toeristische attracties. Hoewel de waterkwaliteit in 2027 is verbeterd, zijn er ook dan nog problemen. De aanvoer van cadmium en nutriënten vanuit België is mogelijk nog niet volledig beeindigd De Cadmiumproblematiek is een historisch erfgoed waar we de komende 100 jaren de erfenis van dragen. Wel heeft jarenlange druk op en afstemming met onze Vlaamse partners ertoe geleid dat de directe lozingen van cadmium flink zijn afgenomen. Voor cadmium, zink en andere zware metalen zal de waterbodemsituatie slechts beperkt verbeterd zijn door de lange nalevering zowel vanuit België als vanuit het stroomgebied in Nederland. De Boven Dommel zelf heeft een directe relatie met de zinkfabriek in Overpelt. Er blijft echter wel nalevering vanuit diffuse Bronnen zoals zinkassen wegen, perceelsophogingen e.d.

Na te streven situatie voor de Tongelreep
De Tongelreep meandert in 2027 prachtig door natte loofbossen, moerassen en schraallanden. De Tongelreep voldoet aan de Europese Kaderrichtlijn Water. In het beekdal liggen (voormalige) visvijvers en vennen. In de kern Aalst en in de Eindho-vense stadsparken is het natuurlijke watersysteem zoveel mogelijk geïntegreerd en afgestemd met het stedelijke gebied. De beekprik komt weer in de hele beek voor. In stedelijke kernen zoals Waalre en Aalst (maar bijvoorbeeld ook Valkenswaard in de buurgemeente) is ondanks de beperkte ruimte een recreatief aantrekkelijke groenblauwe zone gecreëerd. Hierbij is een optimaal evenwicht tussen recreatie en natuurwaarden bereikt. De kwaliteit van water en waterbodem zijn in orde.

Algemeen
Naast bovenstaande specifieke opmerkingen over de waterkwaliteit, geldt in het algemeen voor de gebieden Boven Dommel en Tongelreep dat de belasting voor de ecologie in de beken in 2027 is verminderd door verdergaande investeringen in de waterketen. Toch blijven problemen zich voordoen, met name door nalevering van stoffen vanuit bodem en grondwater. Problemen met nieuwe stoffen als hormoon-verstorende stoffen en medicijnen zijn in 2027 nog niet opgelost. Wel is door onder-zoek en innovatie in beeld of en hoe deze problemen aan te pakken. Waar zinvol en kosteneffectief zijn maatregelen getroffen.

Voor de overige hoofdkeuzen en hoofdbeleidslijnen ten aanzien van landschap verwijzen we graag naar de onderdelen: