Naam: Wilhelminaoord

Dorpstype: dynamisch dorp

Hoofdfunctie en eventuele accenten: naast de hoofdfunctie wonen, zijn er een basisschool, een dorpshuis en een sportveld aanwezig. Er ligt een accent op het gebied van zorg in verband met een verzorgingshuis (De Menning).

Aantal inwoners: circa 800

Kenmerken en ligging: Wilhelminaoord en Frederiksoord zijn samen het 7e van rijkswege beschermde dorpsgezicht van de gemeente Westerveld, sinds 2009. De naam Wilhelminaoord was voorheen: Wilhelmina’s Oord. Het gebied is samen met alle voormalige landbouw- en strafkoloniën van de Maatschappij van Weldadigheid opgenomen in een nominatiedossier voor een UNESCO-Werelderfgoedstatus en vertegenwoordigd een hoge cultuurhistorische en sociaalhistorische waarde.

Aan het begin van de 19e eeuw was de economische situatie in Europa niet rooskleuring. Er heerste grote armoede. In Nederland waren de gevolgen van de Franse oorlogen verstrekkend. Het aantal behoeftigen was groot, in sommige  steden een derde tot de helft van de bevolking. De Koloniën van Weldadigheid hebben in belangrijke mate bijgedragen aan het tot stand komen van de sociaal-maatschappelijke welvaartstaat waartoe Nederland zich in de loop van de 20e eeuw heeft ontwikkeld. Generaal Van den Bosch was één van de initiatiefnemers om tot een oplossing te komen. Als oud-bevelhebber in Nederlands Indië wist hij als geen ander wat voor invloed de landbouw kon hebben op de ontwikkeling van een moderne welvaartsstaat (goede gezondheid is immers gekoppeld aan een gezonde, doorlopende voedselvoorziening) en daarom richtte hij in 1818 bij Koninklijk besluit de Maatschappij van Weldadigheid op. Voor het realiseren van een landbouwkolonie kocht Van den Bosch tussen Vledder en Steenwijk het landgoed ‘Westerbeeksloot’ op. De inrichting van de kolonie werd door Van den Bosch zelf bedacht. Eenvoud en een ingetogen beeld  in zowel inrichting van het landschap als in de bebouwing is het gevolg van de functionaliteit die het geheel in zich moest hebben. De uitgangssituatie bestond uit heide en veengrond; vanuit het oude landgoed Westerbeeksloot werd de ontginning ondernomen. De nabijheid van de Vledder Aa (beek) en het dorp Vledder (voorzieningen) was ideaal voor een goede ontwikkeling van de landbouwkolonie.
De systematische ontginning van de woeste gronden resulteerde in een karakteristieke ruimtelijke  structuur. Met bomen omzoomde lanen, rechtlijnige wegenpatronen, gelijkvormige bebouwing, kleine landbouwpercelen zijn nog steeds onderdelen van de landschappelijke karakteristiek. Een  karakteristiek waardoor de verwantschap met de overige koloniën van Weldadigheid buiten dit gebied direct aantoonbaar is. Vrij spoedig kwam men er achter dat niet iedereen geschikt was voor het werk in de landbouw. Daarom werden ook andere bedrijfstakken opgericht zoals een spinnerij, een mandenmakerij, een weverij, een strovlechterij en enkele timmerwerkplaatsen. Mede door de stichting van deze kleine werkplaatsen en ook koloniewinkels waren de landbouwkoloniën al spoedig zelfvoorzienend. In 1864 werd dan ook overgegaan tot schaalvergroting in de landbouw door de perceeltjes met huisjes van kolonisten op een aantal plaatsen samen te voegen tot één grote boerderij. In Frederiksoord kwam daardoor de hoeve Koning Willem III en in Wilhelminaoord de hoeve Prinses Marianne (voorheen hoeve de Dankbaarheid) tot stand. In deze periode werden ook de onvruchtbare gronden rond Boschoord bebost gelegen in de zone landbouw, natuur en recreatie.

Het gedachtegoed van de Maatschappij van Weldadigheid om werkgelegenheid te combineren met scholing en huisvesting in een kolonie, maakt dit gebied uniek. In Europees verband wordt dit zelfs gezien als één van de meest toonaangevende activiteiten voor de 19e-eeuwse armoedebestrijding in Europa. De Maatschappij van Weldadigheid introduceerde daarnaast ook de voorlopers van het ziekenfonds en de leerplicht. Het hoge voorzieningenniveau blijkt daarnaast uit de verschillende schoolgebouwen en de bejaardentehuizen, Rustoord I en Rustoord II, die nog steeds in het gebied te vinden zijn. Bijzonder aan dit gebied is het rechtlijnige wegen- en verkavelingpatroon met gelijkvormige koloniehoeven, die op een regelmatige afstand van elkaar staan. De rechtlijnige structuur wordt door de bomenlanen benadrukt. De Maatschappij van Weldadigheid is van grote invloed geweest op de ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkelingen van het gebied. Frederiksoord en Wilhelminaoord zijn niet alleen uniek voor Nederland, maar ook bijzonder te noemen in Europees kader en zelfs op globaal niveau. De opzet, specifiek voor een ‘vrije kolonie’, wijkt af van de andere gebieden van de Maatschappij van Weldadigheid, waarvan ook Veenhuizen en Ommerschans beschermd gezicht zijn. Het oorspronkelijke gebied omvatte eveneens Willemsoord in de gemeente Steenwijkerland, de Oost- en Westvierdeparten in de gemeente Weststellingwerf en in Westerveld eveneens de gebieden Wateren, Boschoord en Oude Willem. De invloed strekte echter tot in de Zuidelijke Nederlanden: hier werden in de provincie Antwerpen de landbouwkolonie Wortel en de strafkolonie Merksplas gesticht.

Gezamenlijk zijn alle voormalige koloniën opgenomen op de voorlopige Nederlandse lijst van Werelderfgoederen. Onder leiding van de provincie Drenthe en alle betrokken overheden wordt gewerkt aan een sluitend nominatiedossier die in 2018 moet leiden tot een positieve beoordeling door de UNESCO en daarmee het verkrijgen van de status ‘Unesco Werelderfgoed’. Van toepassing is tevens hetgeen onder ‘kolonielandschap’ is bepaald in het Bestemmingplan Buitengebied en het daaraan gekoppelde beeldkwaliteitplan. Versterking van de orthogonale structuur van met laanbomen gestoffeerde paden, lanen, wegen en kanalen – al of niet versterkt met herbouw van verdwenen ontroerend goed in vergelijkbaar volume op historische bouwplaatsen – is belangrijk.

Aan de Oranjelaan bevindt zich het enige als rijksmonument beschermde kerkhof van de gemeente Westerveld. Aan de Koningin Wilhelminalaan bevinden zich de voormalig hervormde kerk met pastorie en de in 1965 herbouwde katholieke kerk. Hiervoor werd de oorspronkelijke schuurkerk afgebroken. Op het (niet beschermde) katholieke kerkhof staan diverse grafmonumenten van kolonisten van het eerste uur. Na Coevorden was Wilhelminaoord de tweede plaats in Drenthe waar na de reformatie een katholieke kerk werd gebouwd.

De kern is gelegen in de zone landbouw, natuur en recreatie.

Ontwikkelingen omtrent voorzieningen: er is een ondersteund dorpshuis aanwezig.

Ontwikkelingen omtrent wonen: er is een harde capaciteit van zes woningen aan de Vaartweg en daarnaast een zachte capaciteit van 18 woningen. Ook speelt herstructurering Menningweg 20.

Dorpsvisie: ja, actuele dorpsvisie aanwezig (niet digitaal beschikbaar)

Informatie en/of projecten:

Belvérdère gebied

Klik voor ontsluiting via de kaart