Naam: Havelte, Eursinge, Van Helomaweg, Uffelterkerk, Veendijk, Busselte

Dorpstype: voorzieningendorp

Hoofdfunctie en eventuele accenten: naast de functie wonen, is een grote diversiteit aan voorzieningen waaronder een zwembad, sporthal, golfbaan en supermarkt.

Aantal inwoners: circa 3230

Kenmerken en ligging Havelte: het oude dorp Havelte kent maar liefst vier beschermde dorpsgezicht. Bepaalde delen van de kern Havelte zijn in 1969 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. In de toelichting van de betrokken Ministeries wordt met name de verscheidenheid van het gebied geroemd en de aanwezigheid van de (net als in Dwingeloo) zeldzame binnenes of –weide. Belangrijk is ook de relatie met de Drentsche Hoofdvaart. De beschermde dorpsgezichten va het dorp Havelte zijn de enige beschermde gezichten die rechtstreeks aan dit voor Drenthe historische kanaal grenzen. Het dorp is gelegen in de zone landbouw, natuur en recreatie.

Kenmerken en ligging Eursinge (29.2.10a): zuidelijk van het dorp Havelte vinden we het beschermde dorpsgezicht Eursinge, dat gedomineerd wordt door de aanwezigheid van de herenboerderij ‘Overcinge’. Het buurschap Eursinge behoort zowel vanuit het oogpunt van cultuurhistorie als uit het oogpunt van dorpsschoon tot een van de meest waardevolle dorpsgezichten in de provincie Drenthe. Hoog opgaande laanbeplanting van eiken en verspreid staande boerderijen zijn een belangrijk kenmerk, maar niet de oorspronkelijke situatie. Omstreeks het begin van de 19e eeuw bedroeg het aantal bebouwde erven zeker het dubbele van wat er vandaag nog aanwezig is. Deze afbraak heeft ook een voordeel: omdat de vrijgekomen ruimtes niet opnieuw zijn bebouwd, is de samenhang tussen de nu nog aanwezige boerderijen op geen enkele wijze verstoord. In tegenstelling tot Oldengaerde bij Dwingeloo, heeft Overcinge nooit de status van havezate gehad. Bijzonder is de aan het hoofdhuis aangebouwde, grote boerderij. Deze is in onderdelen overgebracht uit de provincie Groningen en in Eursinge steen voor steen herbouwd, nadat de bestaande boerderij door brand in 1870 werd verwoest. Het oorspronkelijke huis stamt uit het begin van de 14e eeuw. Aan de westzijde van het beschermde gezicht, in de hoek Busselterweg en Eursingelaan is in 2013 gestart met de afbraak van een in 1970 na brand als woonhuis herbouwde boerderij. Hier wordt een nieuw landhuis gerealiseerd naar ontwerp van de bekende Drentse architect Cor Kalfsbeek. Het ontwerp is een moderne interpretatie van een traditioneel Drentse hallenhuis boerderij en laat zien dat de status van een beschermd dorpsgezicht geen belemmeringen hoeft op te werpen voor ruimtelijke, planologische en stedenbouwkundige ontwikkelingen. Aan de voorbereidingen van dit project is een zorgvuldig proces van overleg met initiatiefnemer, gemeente, rijksdienst voor het cultureel erfgoed en de provincie vooraf gegaan.

Kenmerken en ligging Van Helomaweg (De Wal, 29.2.10b): westelijk van Havelte ligt het kleinste beschermde dorpsgezicht van Westerveld, in de hoek Van Helomaweg / Darperkerkweg. Het beschermde gezicht bestaat uit een verzameling van drie monumentale boederijen en hoog opgaande laanbeplanting van eiken. Eursinge-De Wal is een oude esnederzetting. Het beeld wat dit oplevert, is volgens de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en de Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening in 1969 “van algemeen belang vanwege de schoonheid en het karakter van het geheel.”.

Kenmerken en ligging Uffelterkerk (29.2.10c): het beschermde dorpsgezicht rond de Uffelterkerk is eveneens klein en bestaat net als De Wal uit drie gebouwen: twee (niet beschermde) rietgedekte boerderijen en de monumentale Clemenskerk. Bijzonder is dit beschermde gezicht vanwege de relatie die gelegd wordt met de zich in het beschermde gezicht bevindende wegen en paden. Naar alle waarschijnlijkheid zijn dit oude kerkenpaden die in de loop van de eeuwen verbreed zijn. Een deel van deze paden is nog onverhard. Van belang is met name de relatie met de omgeving, inclusief het essen-akkerlandschap rondom de kerk. In de toelichting op het aanwijsbesluit uit 1969 wordt namelijk het volgende gesteld:

“…Voor het behoud van dit bijzondere dorpsgezicht zal de uit deze aanwijzing voortvloeiende stedenbouwkundige regeling zich niet alleen moeten beperken tot het thans beschermde gebied, maar zij zal ook voor de wijdere omtrek moeten gelden.”

De omgeving van Havelte kenmerkt zich door een rijk archeologisch bodemarchief. De akker zuidelijk van de kerk herbergt naar alle waarschijnlijkheid een zogenaamd ‘Celtic Field’ (prehistorisch akkerlandschap van kleine akkertjes omgeven door een wal, al of niet voorzien van dorenstruiken) en heeft een hoge archeologische waarde.
De Protestantse kerk te Havelte werd in 1310 gesticht als afsplitsing van de Clemenskerk te Steenwijk, waaraan deze kerk haar naam ontleend. Hierbij is gebruik gemaakt van de overblijfselen van een Romaanse kapel die in de toen heersende Gotische stijl werd vergroot. Toentertijd waren het de bewoners van omliggende dorpen die vergunning kregen om een kerk te bouwen. Dit verklaart waarom de kerk niet in de bebouwde kom staat.

Kenmerken en ligging Veendijk (29.2.10d): wegdorp aan de gelijknamige weg in de gemeente Westerveld ten zuidwesten van Havelte. Gelegen in een gaffel van twee autowegen, N371 en A32, beide geflankeerd door secundaire wegen en een waterweg. Zij komen bij elkaar ten zuiden van de plaats en het gebied De Piele bij de Pijlerbrug over de Drentsche Hoofdvaart. Het wegdorp sluit aan op Nijeveen (zuidwesten) bij de gemeentegrens met Meppel. Bronnen vermelden Veendijk als nederzetting in 1811. De betekenis van de plaatsnaam is: dijk in het veen. Veendijk is vanuit Havelte in de tweede helft van de 18e eeuw ontstaan bij de veenontginningen.
In 1805 telde de nederzetting zes boerderijen; daarna vond uitbreiding plaats met meer boerderijen en enkele arbeiderswoningen. Boven Veendijk ontstond een tweede occupatierij van bovenboeren (boer = buur) parallel aan de eerste rij langs de Veendijk. Dat werd Lageveld, later Paardeweide, en bestond uit een reeks keuterijen. Tussen Veendijk en Paardeweide ligt het Boekweitenveld, boven Paardeweide het Lageveld of Legeveld. Bij de verdeling van de grond van dit veld in 1780 ging het zowel om stichting van nieuwe bedrijven als om turfwinning en boekweitteelt; op dit moment veeteelt. Het dorp gaat in zuidelijke richting over in Nijeveen (gemeente Meppel). De A32 is de gemeentegrens.

Kenmerken en ligging Busselte (29.2.10e): buurtschap in de gemeente Westerveld tussen Havelte (oosten) en Havelterberg (westen). In 1421 vermeldt een bron ten Busschelyn: bij een bosje. Busselte is gelegen in de overgang van de stuwwal naar het beekdal. Het ligt op de zuidelijke helling van de Bisschopsberg (Zie ook: Havelterberg, 29.2.11, tussen het beschermde dorpsgezicht Eursinge (29.2.10A) en de A32. Busselte kenmerkt zich door de landelijke ligging met fraaie oude vrijstaande boerderijen van het hallenhuistype op ruime erven en landerijen, afgewisseld met houtwallen, bossen en eikenbomen. Het buurtschap heeft de kenmerken van een wegdorp.

Ontwikkelingen omtrent voorzieningen: het zwembad is verzelfstandigd.

Ontwikkelingen omtrent wonen: uitbreiding van de bestaande kern Havelte is niet mogelijk, dit wordt beperkt door verschillende, als beschermend dorpsgezicht aangemerkte, essendorpen. Tegen de historische kern van Havelte aan ligt een mogelijke herstructureringsopgave van de Beukenlaan. In het noorden van Havelte is ruimte voor nieuwbouw van woningen. Capaciteit circa 90 woningen.

Ontwikkelingen omtrent recreatie:  Een kansrijk gebied is aan de van Helomaweg (N353) in en rond de Toegangspoort Oerlandschap Holtingerveld. Verschillende toeristische functies zijn al te vinden in en rond de poort, en profiteren van de bijzonderheden in het Holtingerveld: de hunebedden, een schaapskooi, verschillende typen landschap, archeologische en cultuurhistorische resten, een stuwwal uit de ijstijd (Havelterberg) en restanten uit WOII. Er zijn - binnen randvoorwaarden - nog mogelijkheden voor recreatieve initiatieven in en rond de Toegangspoort Oerlandschap Holtingerveld.

Dorpsvisie: ja, actuele dorpsvisie, via deze link in te zien.

Informatie en/of projecten:

Toegangspoort Oerlandschap Holtingerveld

Landschapsherstelproject Havelte

Klik voor ontsluiting via de kaart