Naam: Dwingeloo, Westeinde en Kraloo

Dorpstype: voorzieningendorp, ook kan het een forensendorp genoemd worden.

Hoofdfunctie en eventuele accenten: naast wonen is er een grote diversiteit aan centrale voorzieningen aanwezig zoals een bedrijventerrein, BSO, supermarkt en sporthal.

Aantal inwoners: circa 2430

Kenmerken en ligging Dwingeloo: sinds 1967 is de Brink in Dwingeloo een z.g. ‘van rijkswege beschermd dorpsgezicht’, aangewezen in het kader van art. 20 van de Monumentenwet (Hoofdstuk IV – art. 35-37 van de Monumentenwet 1988). De bescherming omvat niet alleen de historische brink, maar ook een deel van de Entingheweg en het gebied binnen de Brinkweg waar zich een typische Drentse ‘binnenweide’ bevindt. Deze ‘binnenweide’ is in toenemende mate zeldzaam geworden omdat een binnenweide, eerder dan bijvoorbeeld een brink, in het verleden werd volgebouwd. Behoud door ontwikkeling geldt ook voor beschermde dorpsgezichten; en daarvan was men al in 1967 goed doordrongen. In het aanwijsbesluit van Dwingeloo staat namelijk de volgende, opvallende passage opgenomen:

“…De bescherming is in het bijzonder gericht op het behoud van het karakter van de ruimtelijke structuur en hiermede wordt geenzins “bevriezing” van het geheel beoogd…

…de Ministers van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, 12 juli 1967…”

Naast de afmetingen en de vorm is de brink in Dwingeloo bijzonder vanwege de vaak statige bebouwing rondom de brink. Naast een aantal grote panden die een horecabestemming hebben, bevinden zich rond de brink een aantal herenhuizen en statige, monumentale boerderijen. Ook het voormalige gemeentehuis valt op; in een neostijl gebouwd in de zuidoosthoek van de brink. Veel panden hebben zoals hiervoor gemeld de status van beschermd rijksmonument; de meest kenmerkende zijn de Nicolaaskerk met zijn kenmerkende torenspits, de voormalige havezate Westrup,  het Schultehuis en het in neostijl gebouwde voormalige gemeentehuis.

Deze ‘van rijkswege’ bescherming is niet alleen van toepassing op het ‘rode’ gebied, dus de bebouwde omgeving en de structuur. We zouden de brink te kort doen door niet stil te staan bij het belang van het ‘groene’ gebied. Het monumentale karakter van het centrum van Dwingeloo is namelijk een samenspel van bebouwing, de hoedanigheid van de bestrating en het bomenbestand (gezamtkunstwerk). Gaat één van deze factoren wegvallen, dan wordt het monumentale karakter aangetast. Belangrijk groen element is ook de binnenweide achter de pastorie en de restanten van een tankgracht van de Frieslandlinie uit WOII die nu midden in een recente uitbreidingswijk van het dorp ligt. Aan de noordoostkant van Dwingeloo is dynamisch landschap gelegen.

Kenmerken en ligging Westeinde (29.2.6a): bijzondere vermelding geldt voor het Westeinde. Het Westeinde is een streek die valt onder Dwingeloo maar een geheel eigen dynamiek kent. Het Westeinde is naast Dwingeloo één van de zeven van rijkswege beschermde dorpsgezichten. Kenmerkend en uniek voor dit gebied is de landgoederengordel die het Westeinde met Dwingeloo verbindt. Naast de havezate Westrup en de bijzondere havezate Oldengearde vinden we in deze landgoederengordel de voormalige havenzaten Bathinge en Enthinge. Deze terreinen zijn, evenals de nog bestaande havenzaten, aangewezen als beschermd rijksmonument. Een uitzondering is de voormalige buitentuin Rostwijck, westelijk van het Westeinde en oorspronkelijk als ‘buitentuin’ in gebruik voor de bewoners van de havenzate Bathinge.

Het westeinde kenmerkt zich door haar agrarische structuur. Centraal aan het Westeinde vinden we de historische havenzate Oldengearde en het herenhuis Nyengaerde. Het landschap van het Westeinde is ontstaan door de aanwezigheid van de havenzaten en vertegenwoordigt een hoge cultuurhistorische; en landschappelijke waarde. In de bossen behorende bij landgoed De Bork staat een voormalige turfschuur en zijn overblijfselen te vinden van een voormalig onderduikershol.

Hier bevindt zich het historische familiegraf van de familie Westra van Holthe die een belangrijke rol heeft gespeeld bij de landschappelijke en stedenbouwkundige ontwikkeling van het Westeinde. De grafkelder is omgeven door een in carrévorm aangeplant kruis van eiken en beuken met zichtlijnen.

Kenmerken en ligging Kraloo (29.2.6b): een ‘bijzonder’ beschermd dorpsgezicht vinden we aan de rand van Nationaal Park het Dwingelderveld, namelijk de boerennederzetting Kraloo. Kraloo is in 1991 aangewezen als beschermd dorpsgezicht; is daarmee van de drie beschermde gezichten in- en rond Dwingeloo dus de jongste. Op het moment van de aanwijzing lag Kraloo in zijn geheel in de gemeente Ruinen. Na de gemeentelijke herindeling van 1998 kwam het dorpsgezicht in de gemeente De Wolden èn gemeente Westerveld  te liggen. Pas bij het opstellen van de cultuurhistorische Waardenkaart van de gemeente Westerveld werd deze ‘speling van de herindeling’ ontdekt. Ongeveer 20% van het beschermde dorpsgezicht ligt nu in Westerveld. Het gaat om het noordoostelijke deel, die begrensd wordt door de Kraloërweg en het Commissaris Cramerpad.

Ontwikkelingen omtrent voorzieningen: de Brede School zal hoogstwaarschijnlijk gerealiseerd worden bij de buitensportaccommodatie aan het Westeinde/Heuvelenweg in Dwingeloo en bestaan uit een combinatie van basisschool (de christelijke basisschool de Fontein en de openbare burg. W.A. Storkschool) en een kinderopvang / peuterspeelzaal. Het dorpshuis Over Entinghe wordt zelfstandig. Het openluchtzwembad is al verzelfstandigd. 

Ontwikkelingen omtrent wonen en werken: qua woningbouw staan aan de oostzijde van Dwingeloo 44 woningen gepland in het project de Valderse, waarvan een deel in een CPO-structuur gerealiseerd wordt. 
De mogelijkheden voor uitbreiding van het oppervlakte bedrijventerrein zijn beperkt, alleen aan de noordoostzijde van Dwingeloo is nog een kleine uitbreiding mogelijk.

Ontwikkelingen omtrent recreatie: uitbreiding van de recreatieve potentie voor Dwingeloo ligt aan de westzijde. Kansen zijn er in combinatie met de langzaamverkeersverbinding naar Diever en Dieverbrug om aan deze zijde meer bijzondere recreatieve voorzieningen te ontwikkelen. Kansrijke gebieden zijn onder andere het Batinghe, één van de vier havezaten in Dwingeloo en het bos Rostwijck. Dit zijn twee bijzondere plekken met een rijke historie, die door de ontwikkeling van nieuwe bijzondere recreatieve functies weer tot leven kunnen komen.

Dorpsvisie: nee

Verder informatie en / of projecten:

Uitbreiding bedrijventerrein Dwingeloo

Brink Dwingeloo

Landschapsherstelproject Dwingeloo

Klik voor ontsluiting via de kaart